In het najaar planten zorgt voor verkoeling in de zomer

Publicatie vanuit het practoraat Groene Leefbare Stad - Practor Heidi Kamerling koppelt wetenschappelijk onderzoek aan actuele onderwerpen uit de groene sector.

Regeren is vooruitzien, dat telt zeker voor verkoeling in de zomer door middel van groen. En al helemaal is dit van toepassing in het stedelijk gebied waarveel verharding aanwezig is. Het urban heat effect (UHI), of hitte-eilandeffect genoemd gaat daarover. Zo kan het  temperatuurverschil van steden ten opzichte van omliggend landelijk gebied kan oplopen tot wel 8 graden. Dat komt door de versteende stad, maar dat kan evengoed een groot dorp zijn. Het gaat om de verstening. Er is veel bruikbaar onderzoek naar gedaan waar ik hier op in wil gaan. Wie weet heb je er wat aan in de praktijk of helpt het opdrachtgevers of beleidsmakers te overtuigen.

Het belang van bomen in de stad

Als eerste wil ik het hebben over het belang van bomen in de stad. Bomen zijn niet alleen enorm rijk met betrekking tot ecosysteemdiensten (prima onderwerp voor een ander keer) maar zijn uitermate geschikt om de stenige omgeving te verkoelen. Dat komt omdat de omgeving door de verdamping van de bladeren afkoelt. Verdamping van bomen zorgt voor verkoeling doordat bomen namelijk een deel van de inkomende zonnestraling gebruiken om water te verdampen. Door verdamping koelt het bladoppervlak af waardoor langsstromende lucht wordt afgekoeld. Daarnaast vermindert verdamping de totale hoeveelheid beschikbare energie van de zon die gebruikt wordt om lucht, bodem of stedelijke materialen op te warmen. De energie die dus gebruikt wordt voor verdamping zal niet worden gebruikt voor opwarming van lucht, bodem of stedelijke materialen. Het uitstralingseffect van een hete bestrating naar boven toe zal dan ook minder zijn. (Oke et al., 2017; Rahman en Ennos, 2016). De diepe worteling zorgt ervoor dat de boom bij een lange warme periode blijft verdampen. Daarnaast zorgt een boom natuurlijk ook voor schaduw. Daarom is het altijd beter om een boom te planten in een plaats van een parasol neer te zetten, je hebt namelijk meerdere vormen van verkoeling bij een boom. Daarbij is de belevingswaarde natuurlijk veel groter.

Onderzoek verkoeling en groen

Onder leiding van lector Gideon Spanjar is wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het effect van groen op de temperatuur onder de naam ‘Cool Towns’. In Nederland, Frankrijk, België en Groot-Brittannië is tijdens zomerse dagen de feitelijke temperatuur maar ook het thermisch comfort van verschillende buitenruimtes gemeten.

Katern, definitie thermisch comfort:
“Thermisch comfort beschrijft de menselijke beleving van de thermische omgeving. Het verwijst naar een aantal condities waarbij de meerderheid van de mensen zich comfortabel voelen. Het is zoiets als de gevoelstemperatuur.”

Cool Towns Heat Stress Measurement Protocol

Op basis van de twee jaar meetervaring is het ‘Cool Towns Heat Stress Measurement Protocol’ ontwikkeld. Daarin worden deze methodes die allen op elkaar aansluiten genoemd:

  • Gebiedsanalyse inclusief de ruimtelijke (bebouwde) context die invloed heeft op het beleefde en gemeten thermische comfort;
  • Vragenlijst om de thermische perceptie (gevoelstemperatuur) van gebruikers ten aanzien van de buitenruimte en ontwikkelde interventies te inventariseren;
  • Meten van de gevoelstemperatuur (PET) met mobiele weerstations.

Deze methode bevat onder andere een checklist om te gebruiken tijdens het veldwerk en instructies per type maatregel en buitenruimte. Het protocol biedt daarmee alle informatie om als groenbeheerder, beleidsmaker, ruimtelijke ontwerper of klimaatadaptatie adviseur zelf aan de slag te gaan met het meten van maatregelen. Het onderzoek en de methode (protocol) is te vinden op: www.cooltowns.eu/nl

Een ander onderzoek van de Hogeschool van Amsterdam heeft ontwerprichtlijnen opgesteld aangaande de meeste effectieve plaats van groen in relatie tot verkoeling. De afstand van het groen tot de woningen, looproutes en totaalpercentage groen worden mee genomen in de richtlijnen. Dit is vooral bruikbare informatie voor de ontwerpers van groen. Het totale onderzoek met de richtlijnen kun je hier vinden: 

Onderzoek HvA

Digitale Klimaatkaarten

Wil je nu ook zien waar je in je eigen stad of dorp het meeste effect kun scoren aangaande klimaat en groen. Kijk dan op de klimaateffectatlas: Kaartviewer - Klimaateffectatlas. De Klimaateffecatlas is van Climate Adaptation Services (CAS), in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De kaartinformatie in de atlas wordt ontwikkeld in samenwerking met verschillende adviesbureaus en kennisinstellingen (o.a. de Wageningen Universiteit en Hogeschool van Amsterdam). Hier kun je bijvoorbeeld het percentage groen zien, het aantal bomen of gegevens over temperatuur en neerslag en nog veel meer.

Ook via de atlas van de leefomgeving van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) kun je aan veel bruikbare informatie komen: Kaarten | Atlas Leefomgeving. Op deze kaart kun je bijvoorbeeld de gevoelstemperatuur op een zomerse dag in zien tot op wijkniveau.

In het najaar bomen planten

Al met al pleit ik dus voor het planten van bomen, nu je hebt kunnen bepalen waar deze het beste kunnen komen aan de hand van de diverse klimaatatlassen is het een kwestie van doen. Waarom dat nú het beste kan legt boomkweker Van den Berk uit in een artikel op hun website.

Hierbij een samenvatting van dat artikel:
De periode van half oktober tot half december is de beste tijd om bomen te planten vanwege deze redenen: In het najaar is de temperatuur van de grond veel hoger dan in het voorjaar. De wortels van bomen kunnen nog groeien bij bodemtemperaturen van minimaal 7 tot 10 graden en een boom die in het najaar is geplant, gaat daardoor nog voor de winterrust haarwortels maken op zijn nieuwe groeiplek. Daarbij is in de herfst en winter altijd voldoende neerslag.

Door klimaatveranderingen begint de lente steeds vroeger. Bomen die in de volle grond worden gekweekt, kunnen worden gerooid en geplant zolang er geen blad aan zit. Door stijgende temperaturen is het plantseizoen in het voorjaar korter omdat veel eerder blad aan de bomen komt.

Succes met planten dit najaar!

Wil je de reacties lezen of reageren?